PARAGRAF BİLGİSİ VE ANLATIM BİÇİMLERİ
Bir önceki başlıkta cümlede anlam ilişkilerini incelemiştik. Paragraf Bilgisinin alt konusu olan paragrafta anlatım biçimleri ise bu başlık altında incelenecektir. Paragraf ile ilgili olarak, her yıl, sınavda ortalama 12 soru çıkmaktadır.
PARAGRAFTA ANLATIM BİÇİMLERİ
Bir olayı ya da bir düşünceyi anlatırken başvurulan anlatım tarzı farklılık gösterir. Günlük hayatta veya yazıda anlatılmak istenen şeyin karşıya aktarım yöntemlerine anlatım biçimleri adı verilir.
Anlatım biçimleri dört başlık altında incelenir. Bunlar;
- Açıklayıcı Anlatım Biçimi
- Tartışmacı Anlatım Biçimi
- Betimleyici Anlatım Biçimi
- Öyküleyici Anlatım Biçimi
1) Açıklayıcı Anlatım Biçimi
Bu anlatım biçiminde amaç, istenen konu hakkında bilgi vermek, açıklama yapmak, kısaca karşıdaki kişiye konuyu öğretmektir. Açıklayıcı anlatım biçiminde cümleler kurallı ve düzgündür, sanatsal bir anlatım görülmez.
Örneğin;
Paragraf, bir metin içinde bulunan cümle grubunun, satır başı ile ayrılarak başlayıp bir sonraki satır başının başlangıcından önce biten yazı grubudur. Paragraf, cümleden sonraki ilk anlamlı yazı topluluğudur. Paragraflar kendi içerisinde her zaman bir anlam bütünlüğü taşırlar.
Yukarıdaki yazıyı incelediğimizde, yazının okuyucuya paragrafın anlamı ve yapısı hakkında bilgi verdiğini görürüz. Yazıda cümleler düzgün bir şekilde kullanılmış, sanatsal bir anlatıma yer verilmemiştir.
2) Tartışmacı Anlatım Biçimi
Bir yazıda vurgulanmak istenen düşüncenin, karşıt görüşünü yanlışlayarak, okuyucuyu, anlatılmak istenen düşünceye ikna etmek amacıyla kullanılan anlatım biçimidir.
Tartışmacı anlatım biçiminde okuyucu, karşıt düşünce yanlışlanarak ikna edilmek istenir. Bu anlatım biçiminde yazar genellikle, “farzedelim ki, misal, kabul edelim ki” gibi sözcükler ile karşıt savın doğru olduğunu varsayarak anlatımına devam edip bu savı yazının sonunta çürütür.
Genellikle samimi bir üslup kullanılır. Bu nedenle yazı içerisinde devrik cümle ve soru cümleleri görülebilir.
Örneğin;
- Hayatta hiçbir şey sadece kendi menfaatini düşünen bir insandan daha tehlikeli olamaz. Bu tür insanlar yeri geldiğinde en yakın arkadaşını bile gözünü kırpmadan harcarlar. Hangimiz bu tür insanlarla karşılaşmadık ki? Önemli olan bu insanları tanıyabilmek değil, bu insanlardan uzak durabilmesini bilmektir.
Yukarıdaki parçada egoist insanlardan uzak durulması gerektiği düşüncesi okuyucuya anlatılmak istenmiştir. Yazıda samimiyet havası görülmektedir ve soru cümlelerine yer verilmiştir. Bundan dolayı söyleşi tarzında yazıldığını söyleyebiliriz.
3) Betimleyici Anlatım Biçimi
Beş duyu organıyla algılanan özellikleri ve ayrıntıları, yazıda detaylı bir şekilde tasvir eden anlatım biçimidir.
Betimleyici anlatımda anlatımı canlı tutmak için sıfat, benzetme ve eylemler fazlası ile kullanılır.
Görsellik (akılda canlandırma) ve olay gözlemi söz konusudur.
Örneğin;
- Sabahın ilk ışıklarında gözlerini açtı. Yatağından yavaşça doğruldu, elini masada hafifçe gezdirdi. Gözlüğünü dün akşam bıraktığı yerden alıp taktı. Yataktan kalkarken bacakları titriyordu. “Bu hissettiklerim normal” diye düşündü. Ne de olsa artık yaşlanmıştı. Derin bir iç çekip pencereye yöneldi. Pencerenin camından manzaraya baktı. “Acaba bu görüntüyü kaç defa gördüm?” diye düşündü. O gün her zamankinden biraz daha yorgun olduğunu hissetti.
Yukarıdaki anlatımda detaylara inilmiş, anlatılan olayın anları detaylarıyla betimlenmiştir. Yazıda canlılık görülsede akıcılık söz konusu değildir.
4) Öyküleyici Anlatım Biçimi
Başlıktan da anlaşılabileceği üzere, bu anlatım biçiminde bir olay, zaman, yer ve kişi ilişkisi içinde hikayelenerek anlatılır. Öyküleyici anlatımda hareketlilik söz konusudur. Yazıda çoğunlukla geçmiş zaman kullanılır. Anlatıcı “yapıyordu, gitti, geliyordu” gibi çekimli sözcükleri sıklıkla kullanır.
NOT: Çoğu kişi betimleyici anlatım ile öyküleyici anlatımı karıştırmaktadır. Bu noktada dikkat edilmesi gereken nokta şudur; Öyküleyici anlatımda hareketlilik ve akıcılık söz konusu iken, betimleyici anlatımda yavaşlık, detaycılık mevcuttur.
Örneğin;
- Merdivenleri koşar adımlarla çıktı. Kapıyı açıp içeri girdiğinde koridora doğru yöneldi. Hızlı adımlarla odasına gidip bilgisayarının başına oturdu ve ondan gelen mesajı okumaya başladı.
Yukarıdaki paragraf öyküleyici anlatım biçimiyle yazılmıştır. Eğer bu yazı betimleyici anlatım biçimiyle yazılsaydı aşağıdaki gibi olurdu;
- Merdivenleri koşar adımlara çıkmaya başladı. Alnından akan soğuk teri hissedebiliyordu. Kapıya ulaştığında anahtarı cebinden çıkardı, heyecanla kilidi açtı. İçeri girdiğinde kalbi hala küt küt atıyordu, Gözbebekleri büyümüştü. Koridora yöneldi, odasına doğru giderken adımları gittikçe sıklaşmaya başladı. Odaya vardığında yavaşladı, sandalyesini çekti, bilgisayarının başına oturdu. Artık ondan gelen mesajla yüzleşme vakti gelmişti. Derin bir iç çekti, ve yazdıklarını okumaya başladı.
Yazımız burada sona eriyor. Paragrafta anlatım biçimleri başlığının devamı olan paragrafta düşünceyi geliştirme yolları konusunda görüşmek dileğiyle, hoşçakalın.