SÖZCÜKTE ANLAM

A) Sözcükte Anlam Özellikleri

  Sözcükte Anlam nedir?

   Sözcüklerin beynimizde oluşturduğu çağrışımlara anlam adı verilir.

Sözcüklerin cümle içindeki anlamı üçe ayrılır, bunlar:

  • Gerçek Anlam
  • Mecaz Anlam
  • Terim Anlam

Gerçek Anlam

        Bir sözcüğün günlük kullanım dilinde akla gelen ilk anlamı gerçek anlamdır.

Eğer bir sözcüğün birden çok anlamı varsa bu sözcük çok anlamlı sözcük olarak değerlendirilir.

Çok anlamlı sözcüğe örnek vermek gerekirse,


  • Oda çok soğuk
  • Bana soğuk davrandı

   İlk cümlede soğuk sözcüğü temel anlamda kullanılmıştır.

   ikinci cümlede ise soğuk sözcüğü yan anlamda  kullanılmıştır.

Mecaz Anlam

        Bir sözcük cümle içerisinde gerçek anlamından tamamen farklı bir anlamda kullanılıyorsa, bu kazandığı anlama mecaz anlam denir. Bir sözcük tek başınayken temel anlamına sahipken, sadece cümle içerisinde kullanılırken mecaz anlam taşıyabilir.

Mecaz anlama örnek vermek gerekirse;


  • Tartışma birdenbire alevlendi.

        Bu cümlede alevlenmek kelimesi tartışmanın şiddetinin arttığını, ses tonunun yükseldiğini ifade etmektedir.

Terim Anlam

        Bir kavram ile ilgili özel anlamı karşılayan sözcükler bu gruba girerler.

Örneğin;


  • “Ova”  kelimesi bir Coğrafya Terimi,
  • “Mitokondri” kelimesi bir Biyoloji Terimi,
  • “Denklem” kelimesi bir Matematik Terimi,
  • “Ofsayt” kelimesi bir Spor Dalı Terimi,

        Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken husus, kelimenin terim anlam kullanılabilmesi için kavramın anlamını karşılaması gerekir.

Örneğin;


  • Bu hareketlerin hep ofsayt

        Cümlesinde “ofsayt” kelimesi terim anlamda değil, mecaz anlamda kullanılmıştır.

 B) Sözcükte Anlam İlişkileri

Eş Anlamlı Sözcükler

        Yazılışları ve okunuşları farklı ancak aynı anlamı taşıyan kelimeler birbirleri içerisinde eş anlamlı sözcük olarak nitelendirilir.

Örneğin;


  • Sözcükler ağzımdan dökülüverdi.
  • Kelimeler ağzımdan dökülüverdi.

        Üstte bulunan iki cümlede “Sözcük” ve “Kelime” aynı anlamı ifade ettiğinden eş anlamlı sözcüklerdir.

Zıt Anlamlı Sözcükler

        Birbirlerine karşıt anlamlı sözcükler bu gruba girer.


  • Eşyalarını büyük bir kutuya koydu.
  • Kurabiyeleri küçük tabaklarda servis ettiler.

        Üstteki cümlelerde kullanılan “küçük” ve “büyük” kelimeleri anlamda birbirlerine zıt kelimelerdir.

NOT: Bir sözcüğün karşıtı ile olumsuzu birbirlerine karıştırılmamalıdır.

        Örnek vermek gerekirse, saldırmak kelimesinin zıttı saldırmamak sözcüğü değildir, bu sözcük saldırmak sözcüğünün olumsuz halidir. Saldırmak sözcüğünün zıttı savunmak sözcüğüdür.

Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler

        Yazılışları ve okunuşları aynı, ancak anlamca birbirlerinden farklı sözcüklerdir.

Örneğin;


  • Sana bunu belki yüz defa söyledim.
  • Kazadan sonra yüz ameliyatı geçirdi.

        İlk cümlede yüz sayı belirten zarf olarak kullanılırken ikinci cümlede yüz insan yüzünü belirten isim olarak kullanılmıştır.

NOT: Sesteşlik ile çok anlamlılık birbirlerine karıştırılmamalıdır. Bir sözcüğün gerçek anlamı, yan anlamı ve mecaz anlamı birbirleri arası sesteş olmazlar.

Örneğin;


  •  Ağzı kötü kokuyordu.   (Gerçek Anlam)
  • Konservenin ağzı açılmıyor.   (Yan Anlam)
  • Çocuğun ağzı çok bozuktu.   (Mecaz Anlam)

        Yukarıda gösterdiğimiz cümlelerdeki ağız sözcükleri arasında anlam ilişkisi olduğundan bu kelimeler kendi aralarında sesteş olamazlar.

 Somut Anlamlı Sözcükler

        Duyularımızla algılayabildiğimiz, madde ve nesnelerin anlamlarını ifade eden sözcüklerdir. Somut anlamı karşılayacan sözcüklerin anlamları sabittir, kişiye göre değişmez.

Örnek vermek gerekirse;


Araba, silecek, kavanoz, tuz vs…

  • Arabanın silecekleri çalışmıyor. (Somut Anlam)
  • Kavanoz yere düşünce kırıldı  (Somut Anlam)

Soyut Anlamlı Sözcükler

        Duyularımızla algılayamadığımız, nesne veya madde anlamını yansıtmayan, aklımızda var edebildiğimiz ancak somut olarak bir karşılığı olmayan kavramları ifade eden sözcüklerdir.

 Örneğin;


Rüya, sevgi, nefret, özlem vs…


Nicelik Bildiren Sözcükler

        Ölçülebilen, sayılabilen, azalan ya da artan anlamları karşılayan sözcüklerdir.

Örneğin;


  • Her sabah mutlaka bir bardak kahve içer.
  • Gelirken büyük ekmek almamı istedi.

        Yukarıdaki cümlelerde geçen “bir” ve “büyük” kelimeleri miktar ifade ettiği için nicel anlamlı sözcük grubuna girer.

Nitelik Bildiren Sözcükler

        Biçim, renk, durum, özellik gibi, anlattığı kavramın nasıl olduğunu bildiren sözcüklerdir.

Örneğin;


  • O herkes tarafından kötü bir insan olarak bilinir.
  • At yarışında büyük oynadı.

        Yukarıdaki sözcüklerde belirtilen “kötü” ve “büyük” kelimeleri özellik, durum bildirdiği için nitel anlamlı sözcük grubuna girer.

Özel Anlamlı Sözcükler

        Sadece bir varlığı ifade eden, anlam kapsamı geniş olmayan sözcüklerdir.

Örneğin;


  • Babasına saat hediye etti.
  • Dosyayı bana mail olarak yollar mısın?
  • Evde temiz çatal kalmamış.

        Yukarıda belirtilen kelimeler sadece bir varlığı ya da nesneye ifade ettiklerinden kullanıldıkları bu cümleler içersinde özel anlamlı sözcükler olarak ifade edilirler.

Genel Anlamlı Sözcükler

         Genel olarak varlıkları, kavramları toplu olarak ifade eden, anlam kapsamı geniş olan sözcüklerdir.

Örneğin;


  • Mail, dijital haberleşme aracıdır.
  • Saat, zamanı ölçmemizi sağlayan bir araçtır.

        Cümlelerinde geçen “mail” ve “saat” kelimeleri, genel olarak maillerin tümünü ve saatlerin ne işe yaradığını belirttiğinden dolayı genel anlamlı sözcük grubuna girerler.

Yansıma Sözcükler

        Doğadaki seslerin (nesne, insan ya da hayvanların çıkardığı seslerin) taklidi olarak ifade edilen sözcüklerdir.


  • İşe homurdanarak başladı.
  • Arılar vızıldıyordu.
  • Kapının gıcırtısı dişlerimi kamaştırdı.

Sözcükte anlam konusu burada bitiyor. Bir sonraki konumuz olan sözcükte anlam olaylarında görüşmek üzere hoşçakalın.

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz