SÖZ ÖBEKLERİ

Söz Öbekleri

      Bir önceki başlığımızda sözcükte anlam olayları konusunu işlemiştik. Konunun devamı olan atasözleri, deyimler ve ikilemeler söz öbekleri başlığı altında incelenmektedir.

İkilemeler

        Cümlede sözcüğün anlamını pekiştirmek amacıyla aynı ya da farklı iki sözcüğün art arda kullanılması ile oluşan söz gruplarına ikileme adı verilir.

     a) Aynı sözcükler ile yapılan ikilemeler;


  • Seri seri birşeyler anlatıyordu.
  • Aptal aptal konuşma.
  • Güzel güzel sohbet ediyorduk.

     b) Yakın anlamlı sözcükler ile yapılan ikilemeler;


  • Ağır aksak yürüyordu.
  • Doğru düzgün birşeyler yemelisin.

     c) Zıt anlamı sözcükler ile yapılan ikilemeler;


  • Aşağı yukarı vardık sayılır.
  • İyi kötü idare ediyoruz.

     d) Biri anlamlı diğeri anlamsız sözcükler ile yapılan ikilemeler;


  • Saçma sapan konuşma lütfen.
  • Delik deşik olmuş kıyafet.

     e) İkiside anlamsız sözcükler ile yapılan ikilemeler;


  • Zangır zungur sesler geliyor.
  • Yemeği pişirirken tavadan cazır cuzur sesler geliyordu.

     f) Yansıma sesler ile yapılan ikilemeler;


  • Şarıl şarıl akıtıyorsun suyu.
  • Milli takım bu sene gümbür gümbür geliyor.

     g) “de”, “mi” ve “ve” gibi ekler ile yapılan ikilemeler;


  • Çirkin mi çirkin bir köpek bulduk.
  • Evim de evim diye tutturdu.

Deyimler

        Birden fazla sözcükten oluşan ve bir durumu daha belirgin olarak belirten sözcük öbeklerine deyim adı verilir. Deyimler genellikle mecaz anlamda kullanılır.

Örneğin;


  • Lütfen bana ayak diretme.
  • Onun yeteneği karşısında halt etmiş.
  • Kardeşin çok gönlü açık bir insan.
  • Yine tepemin tasını attırdılar.

Deyimlerin Özellikleri

     a) Deyim sözcükler bitişik olmalıdır, eğer bitişik olmadan kullanılırsa deyimin etkisi azalır.


  • Bu habere pek kulak asmadı.
  • Kulağını bu habere pek asmadı.

     b)Deyimi oluşturan kelimeler eş anlamlı kelime olsa bile bir başka kelime ile değiştirilemez.


  • Eli açık olmak deyimi Ayası açık olmak şeklinde ifade edilemez.

     c) Deyim anlam, başka bir deyimin anlamını karşılamaz. Kısaca deyimler birbiri yerine kullanılamaz.

     d) Deyimde kullanılan sözcükler kendi aralarında yer değiştiremez.

     e) Deyimler genel olarak öğüt, yargı bildirmezler. Çoğu deyim cümle kalıbında değil mastar kalıbındadır. 


  • Tepesi atmak,
  • Gözünü karartmak,
  • Gönlü açık olmak,

Not: Yukarıdaki deyimlerin aksine cümle kalıbında olan deyimlerde mevcuttur. Örneğin;

  • Ayağını yorganına göre uzat. 
  • Komşu komşunun külüne muhtaçtır.

Atasözleri

        Geçmişten söylenegelen, öğüt, uyarı, ders veren özlü sözlerdir.

        Atasözleri kısa ve özdür, tecrübeye dayalı olup genelde mecaz anlamlı cümlelerdir. Ancak gerçek anlamlı atasözleri de mevcuttur.

Örneğin;


  • Üzüm üzüme baka baka kararır. 
  • Her elini sıkanla dost, her canını sıkanla düşman olma. 
  • Son pişmanlık fayda etmez.
  • Köprüyü geçene kadar ayıya dayı diyeceksin.
  • Tembele iş buyur ki sana akıl öğretsin.
  • Yüz verme arsız olur az verme hırsız olur.


Sözcükte Anlam dersimiz burada bitiyor. Bir sonraki konumuz olan cümlede anlam dersinde görüşmek dileğiyle, sağlıcakla kalın.

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz